Psychologie in de boardroom én daarbuiten

Veel is er al geschreven en gezegd over de psychologie in de boardroom. Maar niet alleen daar, ook buiten de boardroom, overal in onze bedrijven en organisaties speelt de psychologie een grote rol. Overal waar mensen met elkaar communiceren en samenwerken is er meer dan alleen het zichtbare gedrag wat rationeel verklaarbaar lijkt.

Een CEO waarmee ik werk stelt krachtig voor dat we de re-organisatie in zijn bedrijven starten met het helder beschrijven van alle functies, inclusief de daarbij behorende bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Hij stáát erop!
‘Als we de functies, de bevoegdheden en verantwoordelijkheden eenmaal scherp in beeld hebben kunnen we vrij en voortvarend van start’ zegt de CEO met wie ik een executive coachingstraject doorloop.
Ik zie als organisatieadviseur in zijn keuze een wel heel specifieke en bijzondere aanvliegroute én … het woordje ‘vrij’ valt me op….

Niet veel later in het gesprek waarin we hebben gekeken naar wat dit zal opleveren, bespreken we ook de vraag: wat is het dat je zo vreest, wat zou er kunnen gebeuren zolang we de grenzen en verantwoordelijkheden en bevoegdheden (van de functies) nog niet hebben vastgesteld? Als ik deze vraag stel verandert ineens de opstelling van de anders zo kordate, pittige CEO. Ineens wordt hij emotioneel. Heb ik een snaar geraakt die blijkt te herinneren aan vroeger. “…sorry dat ik ineens zo emotioneel wordt. Dit overvalt mij ook….” Om even later zich pas echt te realiseren dat het gevoel van wel/niet helemaal ‘safe te zijn’ in deze re-organisatie te maken heeft met de situatie die hij meemaakte als jongen van 5 toen zijn vader het gezin verliet en introk bij zijn vriendin. Hoewel hij een goede band met zijn vader onderhield en die uitbouwde, bleef hij ‘geloven’ dat de duidelijkheid over grenzen pas echt veiligheid zou geven en elk gevaar dat je ‘zomaar’ zou kunnen overkomen, kon voorkomen. En aan dát geloof bleef hij, zonder dat zelf te beseffen, trouw. Het beïnvloedde zelfs zijn bedrijfskundige keuzes zonder zich dit bewust te zijn.

De CEO uit het bovengenoemde voorbeeld is zich helemaal niet bewust dat die oude herinnering nog zo een grote rol speelt in zijn leven. En niet alleen waar het gaat om bedrijfskundige keuzes…
Dikwijls hoor ik mijn klanten zeggen ‘ ja, maar daar ben ik allang overheen’ of ‘achter die periode heb ik een punt gezet’ of ‘ik heb dat afgesloten, echt achter me gelaten. Ik wil daar nooit meer naar terug’ of ‘ja maar dat gold voor vroeger, ik heb nu een heel ander leven’.

Wetenschappelijk onderzoek laat ons echter zien hoe belangrijk die eerste diepe inprentingen uit onze eerste levensjaren voor ons zijn en hoe die ons gedrag van vandaag grotendeels bepalen. Zij vormen het begin van onze ‘manier van doen’. Vaak zijn wij ons die diepe inprentingen of de invloed ervan op ons gedrag helemaal niet bewust. Belangrijker nog: de nare diepe inprentingen hebben we afgesloten van ons bewustzijn, diep weggestopt. Veilig. Zodat we er nooit meer door zullen worden lastig gevallen. Ziezo, klaar, daar zijn mooi overheen gegroeid.
Denken we…..

Niet lang geleden werkte ik samen met een projectmanager in een klein project. Steeds viel me zijn enorme gedrevenheid op. Bovengemiddeld. Toen we daarover kwamen te spreken zei hij: “ik doe mijn werk gewoon graag goed. Ik vind het altijd fijn om de zaak een stuk verder te brengen. Dat drijft me ook. Ik wil graag met de projecten die ik doe het verschil maken…..Tijdens de vakanties denk ik ook wel eens ‘dat kan ook wel drie tandjes minder’, maar ik kan het gewoon niet laten. Ik zit zo in elkaar. Ik moet presteren, dan voel ik me goed”.

In volgende gesprekken bleek zijn gezin van herkomst de bodem te vormen voor dit gedrag. Hij was zichzelf hiervan helemaal niet bewust. Had gewoon gezien dat hij talent bezat en dat je dat maar beter kunt inzetten om verder te komen in het leven. Dat voelde nou eenmaal als prettig.
In het gezin van herkomst was het minder prettig geweest, vader was als gehandicapt mens niet altijd in staat geweest betaald werk te verrichten. Het gezin had daardoor weinig te besteden waardoor de kinderen niet over dezelfde spelletjes, merkkleding en dure telefoontjes konden beschikken als hun leeftijdgenoten. Dat gaf in de kindertijd van deze projectmanager een zeer onveilig, zelfs bedreigd gevoel. En aan juist die onveiligheid leerde hij te ontsnappen door op te vallen. Met alles waarmee je maar kon opvallen.
Door steeds weer grote inzet te tonen en mooie prestaties neer te zetten werd steeds opnieuw veiligheid bereikt of die veiligheid in stand gehouden. Alleen wist de projectmanager dat niet.
Ook buiten de vakanties is hij inmiddels in staat ‘drie tandjes minder’ inzet te geven. Niet met minder effect en zeker niet met minder vreugde. Die echte vrijheid kwam binnen bereik, werd beschikbaar, tegelijk met het doorzien van de impact van de eigen ‘vergeten’ diepe inprentingen. En met die vrijheid waren ineens andere opties (en sommige daarvan zijn echt effectiever dan al het harde werken bij elkaar) ineens óók mogelijk.

Zicht op ons eigen gedrag, dat wat we boven de waterspiegel kunnen zien, geeft ons zeker heel veel informatie en mogelijkheden. Ratio’s zijn daarin zeer bruikbaar. Ze kunnen ons helpen in onze ontwikkeling als professional, als manager, als leider, of als bestuurder. Maar die groei kan echt nog een heel end worden doorgezet wanneer we gaan begrijpen wat ons eigenlijk of werkelijk drijft. Wanneer we begrijpen wat ons werkelijk vasthoudt, ons klem zet op, ons zo boos maakt (op anderen, op de situatie, of toch juist op onszelf) of bijvoorbeeld een gevoel van machteloosheid of juist onzekerheid geeft, komen we een stuk verder en kunnen we ons bevrijden. Wat er werkelijk aan de hand is, is namelijk dat de nare gevoelens in de hier en nu setting niet afkomstig zijn van wat er nu speelt of nu aan de orde is, maar oude pijn is die gekoppeld is aan oude weggestopte herinneringen.
Het grootste deel van ons volwassen gedrag, echt het grootste deel, is terug te herleiden op vroeg gemaakte keuzes, die ons brachten bij wat wij als kind dachten wat veilig was, weg van gevaar. Maar de bron, de oorzaak voor dat gedrag, de diepe inprenting die ons angst bezorgde of ons het gevoel van onveiligheid gaf, hebben we veilig weggestopt. Althans dat denken we.
En het gedrag wat we er tegen in verweer brachten houden we vast en hebben we verder in ons leven versterkt. Het wordt ons karakter.

Maar we kunnen onszelf repareren, transformeren, onze unieke drijfveren en integriteit heroveren. Dat kunnen we doen door onze eigen opgeslagen herinneringen en gevoelens (eigenlijk vrij eenvoudig uitvoerbaar) nader te bekijken en dichter bij ons bewustzijn te brengen. Dat werkt bevrijdend, maakt ons vrijer en opener en de weg vrij om authentiek, krachtig ons zelf te zijn, te excelleren. Daarmee bevrijden we onszelf uit de onzichtbare gevangenis van het onbewuste om te transformeren naar een bewust mens die zijn geschiedenis kent en er mee leeft.

 

Meer lezen en onderzoeken?
Het drama van het begaafde kind. Alice Miller
Illusies; Ingeborgh Bosch
Traumasporen; Prof. Dr. Bessel van der Kolk (oorspronkelijke titel: the body keeps the score)